नेपाललाई पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा चीनले दिएको सहयोग आर्थिक नोक्सानबाट मुक्त हुन अत्यावश्यक छ ।
“साँचो सुन्दरताले सधैं गहिरो हृदय छुन्छ। इतिहास, विविधता र प्रकृतिले भरिएको सुन्दर नेपाल भ्रमणको योग्य छ । #VisitNepal2020 सफलताको शुभकामना!” नेपालका लागि तत्कालीन चिनियाँ राजदूत होउ यान्छीले नयाँ वर्षको पूर्वसन्ध्यामा (२०१९) नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० को पर्यटन अभियानलाई प्रवर्द्धन गर्न ट्वीट गर्नुभएको थियो । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले अक्टोबर २०१९ मा आफ्नो भ्रमणका क्रममा पर्यटन वर्षको लागि आफ्नो समर्थन जनाएका थिए । नेपाल पर्यटन बोर्डले पनि चिनियाँ पर्यटकलाई आकर्षित गर्न चिनियाँ अभिनेत्री सु छिङलाई सद्भावना दूत नियुक्त गर्दै चीनमा प्रचारप्रसार अभियान चलाएको थियो । पृष्ठभूमिमा रमणीय अन्नपूर्ण हिमालसँगको उनको सेल्फीले सामाजिक सञ्जालमा निकै चर्चा मच्चाएको थियो ।
बेइजिङले सन् २०१६ देखि नेपाललाई पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा प्रवर्द्धन गर्दै आएको थियो, जसले गर्दा सन् २०२० सम्ममा चिनियाँ पर्यटकको संख्यामा लगातार वृद्धि भएको थियो। त्यसपछि कोभिड–१९ को प्रकोप आयो र नेपालको पर्यटन सबैभन्दा खराब अवधिबाट गुज्र्यो, हजारौं मानिसले आफ्नो व्यापार गुमाए र कामहरू। सन् २०२० र २०२१ विश्वका धेरै देशहरू जस्तै नेपालमा पनि पर्यटनका लागि विनाशकारी रहे ।
चीनबाट बाहिरिने पर्यटक
2002 मा, बेइजिङले नेपाललाई यसको ठूलो संख्यामा विदेशी पर्यटकहरूको लागि स्वीकृत गन्तव्यहरूको सूचीमा समावेश गर्यो । त्यसपछिका वर्षहरूमा ठमेल, काठमाडौं र पोखराको लेकसाइडमा चाइनिज रेष्टुरेन्टहरू खुल्न थाले । पदयात्रा गाइड, रेस्टुरेन्ट वेटर र बिक्रीकर्ताहरूलाई मन्डारिन कक्षाहरू प्रदान गर्न भाषा केन्द्रहरू खोलियो ।
सन् २०१९ मा नेपाल आउने पर्यटकको सङ्ख्या १२.२ मिलियन पुगेको छ, जसमा चिनियाँ पर्यटकको संख्या १४.२ प्रतिशत रहेको छ । बृद्धि भए पनि गुणस्तरीय पर्यटन पूर्वाधारको अभाव, महँगो हवाई टिकट र भाषिक समस्याले उनीहरूलाई नेपाल भ्रमणबाट वञ्चित गर्न सक्ने आन्तरिक स्रोतहरू बताउँछन् ।
यी चिन्ताहरूलाई सम्बोधन गर्न, नेपालले नयाँ खोलिएको भैरहवा र पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहरूमा बजेट वाहकहरूद्वारा सीधा उडानहरू प्रवर्द्धन गर्न सक्छ, जसले गर्दा यात्रा लागत घटाउन र चिनियाँ शहरहरूसँग सम्पर्क सुधार गर्न सकिन्छ ।
चीनको कडा Covid-19 प्रोटोकलले चिनियाँ आउटबाउन्ड पर्यटनलाई गम्भीर रूपमा असर गरेको छ । तर बेइजिङले प्रतिबन्धहरू खुकुलो पारेको छ र केही सहरहरूले काठमाडौंका लागि सिधा उडानहरू पुनः सुरु गरेका छन् । नेपालमा चिनियाँ यात्रुको संख्या कोभिड-१९ अघिको वर्षको तुलनामा न्युन छ, तर धेरै सहरहरूले काठमाडौं, पोखरा र भैरहवामा अन्तर्राष्ट्रिय उडान गर्न अनुमति दिएमा आगमन बढ्न सक्छ ।
धेरै चिनियाँ पर्यटकको अर्थ चीनबाट आयातको लागि थप चिनियाँ मुद्रा हो । नेपालले चीनमा गरेको न्युन निर्यातलाई ध्यानमा राख्दै रेन्मिन्बी भण्डारमा तान्ने एउटा उपाय भनेको पर्यटन प्रवद्र्धन गर्नु हो । विचार गर्नुपर्ने अर्को कारक भनेको चीनबाट प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी (एफडीआई) बढाउने सम्भावना हो । उद्योग विभागका अनुसार पर्यटन क्षेत्रमा विगत पाँच वर्षमा २५ अर्बभन्दा बढीको लगानी चीनले गरेको छ ।
यद्यपि, त्यहाँ केही चुनौतीहरू पनि छन् जुन हामीले सोच्न आवश्यक छ। यो रिपोर्ट गरिएको छ कि चिनियाँ व्यवसाय र नागरिकहरूले अनलाइन भुक्तानी गर्न AliPay र WeChat Pay जस्ता भुक्तानी गेटवेहरू प्रयोग गर्दै आएका छन्। यस प्रणालीले नेपाली अर्थतन्त्रलाई बाइपास गर्छ, चिनियाँ पर्यटकहरूलाई स्थानीय मुद्रामा कारोबार नगरी नेपालमा चिनियाँ व्यवसायबाट वस्तु तथा सेवाहरू खरिद गर्न अनुमति दिन्छ। यी कारोबारहरूलाई नेपालको औपचारिक आर्थिक च्यानलहरूमा ल्याउन सरकारी अधिकारीहरूको असक्षमताले कर राजस्वमा निरन्तर घाटा निम्त्याउन सक्छ।
यस सन्दर्भमा, हालैको नीति परिवर्तनले न्यूनतम एफडीआई आवश्यकता रु. 50 मिलियनबाट घटाएर रु. 20 मिलियनमा झारेकोले सम्भावित चिनियाँ उद्यमीहरूलाई प्रोत्साहन गर्न सक्छ। तर, यदि अनियमितता भएमा, यसले छाया व्यवसायहरूलाई पनि प्रोत्साहन दिन सक्छ। साथै, चिनियाँ स्वामित्वमा रहेका होटल, रेष्टुरेन्ट र ट्राभल एजेन्सीहरूको सङ्ख्यामा लगातार वृद्धि भइरहेको र उनीहरूले चिनियाँ पर्यटकहरूलाई खानपानमा स्थानीय बजारमा कसरी प्रभुत्व जमाउन सक्ने र स्थानीय व्यवसायहरूलाई सम्भावित रूपमा धकेल्न सक्ने विषयमा पनि सरकार सचेत हुनुपर्छ। बन्द को। सुमधुर सामाजिक सम्बन्धको अभावमा कुनै पनि आर्थिक लाभ दिगो हुन सक्दैन।
पर्यटन कूटनीति
विश्वव्यापी रूपमा, चीनको ठूलो आउटबाउन्ड पर्यटन बेइजिङको लागि चाँडै नरम शक्ति बनिरहेको छ । यसको स्मार्ट पर्यटन कूटनीतिले यसलाई विभिन्न देशहरूमा हलचल गर्ने चाइनाटाउनहरू सहित यसको एफडीआई बजारहरू विविधीकरण गर्न अनुमति दिएको छ । नेपालजस्तै विश्वका अधिकांश पर्यटकीय गन्तव्य चिनियाँ पर्यटकको आगमनको पर्खाइमा छन् । यद्यपि, यी देशहरूले आफ्नो ठूलो आउटबाउन्ड पर्यटनलाई सफ्ट पावरको रूपमा प्रयोग गर्ने चीनको प्रवृत्तिबाट पनि सावधान हुनुपर्छ, विशेष गरी आयोजक देशका सरकारहरूप्रति आफ्नो असन्तुष्टि व्यक्त गर्न । चीनले विगतमा दक्षिण कोरिया, जापान र भियतनाम विरुद्ध अघोषित प्रतिबन्ध लगाएको छ, जसले आफ्ना ट्राभल अपरेटरहरूलाई यी राष्ट्रहरूलाई टुर प्याकेजहरू बेच्न निरुत्साहित गरेको छ। नेपालले पनि आयात र निर्यातमा अस्पष्ट प्रतिबन्धको सामना गरेको छ, जुन नयाँ कम्युनिष्ट पार्टीको सरकार सत्तामा आएसँगै हटाइयो । त्यस्ता चालबाजीले आयोजक राष्ट्रहरूको राजस्वमा ठूलो नोक्सान मात्र नभई भरपर्दो पर्यटन स्रोत देशको रूपमा चीनप्रतिको विश्वास पनि घटाउँछ ।
नेपालले महामारीको समयमा भएको आर्थिक नोक्सानबाट पूर्ति हुन लागेको अवस्थामा नेपाललाई पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा चीनले दिएको सहयोगलाई स्वागत गर्नैपर्छ, किनभने यसले आन्तरिक पर्यटन क्षेत्र र कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा यसको हिस्सा पक्कै बढ्नेछ । तर हाम्रा नीति निर्माताहरू सबै अण्डाहरू एउटै टोकरीमा राख्नुको जोखिमबारे पनि सचेत हुनुपर्छ । नेपालले धेरै तिब्बती शरणार्थीहरूलाई होस्ट गर्दछ, तीन तर्फ भारतसँग खुला सिमाना छ र त्यसैले भूराजनीतिक रूपमा संवेदनशील स्थानमा छ । यसले ठूलै उपलब्धि ल्याउने भए पनि चिनियाँ पर्यटकहरूमा नेपालको पर्यटन क्षेत्रको अत्यधिक निर्भरताले अन्ततः स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति प्रयोग गर्ने हाम्रो क्षमतालाई कमजोर बनाउन सक्छ र सम्भावित रूपमा आर्थिक कमजोर स्थान सिर्जना गर्न सक्छ । आयात र निर्यात दुवैका लागि भारतीय बजारमा हाम्रो अत्यधिक निर्भरताले एउटा छिमेकीसँगको हाम्रो बार्गेनिङ पावरलाई कमजोर बनाएको छ। त्यो गल्तीबाट हामीले पाठ सिक्नुपर्छ ।
